مرور تاریخچه ایستگاه دوراهی قپان ، قپان کجاست و قپان دار کیست؟ ، ضرب المثل مرا چوب قپان خودت کردی از کجا آمده؟ - دانشنامه آریایی

خبرنگاران - رضانیکنام : قدیم ندیم ها بازار کار قپان دارها داغ بود؛ کاروان های عبوری تهران که به محل قپانی می رسیدند، بارشان که معمولا گندم و برنج بود را روی قپان می گذاشتند تا وزن خالصشان درآید و حواله مهر و موم شده از قپان دار بگیرند. این کار برای این بود که دادوستد به راحتی انجام گردد و از طرفی حس اعتماد و اطمینان بین تاجران و خریداران کالاها بیشتر گردد. قپان دارها حواله مهر و موم شده برای خودشان داشتند که وزن دقیق کالاها را روی آن می نوشتند.

قصه های خواندنی تهران را اینجا ببینید

دردسرهای وزن کردن کالاها روی سه پایه

قپان وسیله ای برای مقدار گیری وزن کالاهایی است که حمل ونقل سختی دارد و در گذشته بسیار مورد استفاده بود. اکنون نمونه ای دیگری از این وسیله در سیلوی گندم تهران با عنوان باسکول وجود دارد که کامیون های حمل گندم و جو از نقاط مختلف کشور روی آن قرار می گیرند و با تفاضل وزن ماشین در نهایت وزن محصول به دست می آید. و اما قپان چیست؟ حاج احمد بختیاری از کسبه قدیمی خیابان امین الملک که کارکرد قپان را از نزدیک دیده، می گوید:در واقع قپان، مدرج و روی سه پایه از طریق زنجیر به میله عمودی متصل می شد و قپان دار وسیله مدرج را با وزنه عقب و جلو می کرد تا وزن بار دقیقا معین گردد. وقتی وزنه روی علامتی می ایستاد و میله افقی به صورت 90درجه عمود بر هم قرار می گرفت وزن دقیق کالا به دست می آمد؛ این کار به اصطلاح قپان خوانده می شد.

قپان یک بر 10 و ضرب المثلی که عایدی!

مثلا اگر وزنه خط 5 را نشان می داد وزن بار 50کیلوگرم بود، به این قپان یک بر 10 هم می گفتند. این قپان بیشتر در انبارهای بزرگ و کاه فروشی ها و بنکداری ها استفاده می شد. گاهی که حمل سه پایه قپان در خیابان های تهران سخت بود به جای سه پایه یک تکه چوب حمل می کردند و وقتی می خواستند باری را وزن نمایند 2نفر چوب قپان را از حلقه بالای میله مدرج می گذراندند و چوب را روی دوش خود قرار می دادند. به عبارتی نقش سه پایه را بازی می کردند. بر همین اساس ضرب المثلی هم بین تهرانی ها باب شد و به کسی که مسئولیت خود را بر دوش دیگران می انداخت به طعنه می گفتند : مرا چوب قپان خودت کردی!

ایستگاهی که خاطره ساز است

یعقوب صفاری نیز که 78 سال عمر نموده، ما را به حال وهوای دوران قدیم می برد :در فاصله کمی تا دوراهی قپان، کاروانسرای صفرعلی وجود داشت که معروف بود. یادم هست تا 30 سال قبل در دوراهی قپان، باسکول چند تنی وجود داشت که بار پنبه، جو ،گندم و ...کاروان ها را مقدار گیری یا به قولی قپان می کرد. قپان دار، حواله ای به مدیران کاروان ها می دادکه پیش همه اعتبار داشت.

اما حالا اگر به این محل بیایید دیگر نه از قپان خبری هست و نه از قپان دار و شغل قپانی. تنها چیزی که به جای مانده نامی است که از 20 سال قبل بر روی ایستگاه اتوبوس های تندرو خط آزادی- خاوران در خیابان قزوین و در تقاطع خیابان های امین الملک و آذری گذاشته اند. اینجا ایستگاهی خاطره ساز است برای شهروندان ساکن در جنوب غرب تهران.