نظریه تکامل چگونه درک ما از خود و جایگاهمان را در دنیا تغییر داده است؟ - دانشنامه آریایی

نظریه تکامل یا فرگشت یا اولوشین نظریه اى است که مکانیسم تغییر جانداران و ایجاد گونه هاى تازه را در طى زمان توضیح مى دهد. در حدود دو هزار سال نظر بزرگ ترین متفکران بر این بود که گونه هاى جانداران تغییر نمى نمایند و همواره ثابت هستند. داروین نظریه ثبوت انواع جانداران را رد کرد و نشان داد که جانداران در طى زمان در اثر مکانیسم انتخاب طبیعى تغییر مى نمایند.

البته طی تاریخ، افراد زیادی، چه در اروپا و چه در دنیا اسلامی، به تغییرپذیری جانداران اشاراتی نموده بودند، ولی هیچ کدام به آزمایش های علمی روی نیاورده، سازوکاری برای علت تغییر جانداران طی چهار میلیارد سال تاریخچه حیات ارائه نداده و مدارک مستند و انبوهی در زمینه های مختلف زیست شناسی در تأیید این تغییر و تحول فراهم ننموده و نظریه جامعی برای توضیح این تغییر و تحول ارائه نداده بودند.

تنها کسى که این کار را کرد چارلز داروین بود. به این علت است که ساینس یا دانش ورزى فقط با اشاره یا کنایه به یک موضوع یا حتى ارائه فرضیه کار نمى کند. در ساینس یا دانش ورزى باید با مدارک و شواهد گوناگون تجربى نشان داد که یک فرضیه درست است و دیگران هم باید آن آزمایش هاى تجربى را تکرار نمایند و جامعه علمى به اجماع یا کانسنسوس برسد.

نظریه تکامل یا فرگشت از سوی چارلز داروین، زیست شناس انگلیسی، ارائه شد. داروین یکی از بزرگ ترین مردان علم است که با ارائه نظریه تغییر و تحول انواع جانداران و برانداختن نظریه ارسطویی مبنی بر ثابت بودن شکل جانداران، زیست شناسی و پزشکی را برای همواره تغییر داد و تأثیر بزرگی بر دانش و فلسفه گذاشت. بسیاری او را هم طراز نیوتن می دانند و معتقدند کارى را که نیوتن در فیزیک انجام داد، داروین در زیست شناسی انجام داده است.

در این کتاب داروین توضیح داد که انواع مختلف جانداران با هم وابسته و خویشاوند هستند نه اینکه هریک جداگانه به وجود آمده باشند و همه گونه ها به علت تغییرات کوچک خصایص ارثى در فرایندى که انتخاب طبیعى نامیده مى گردد، با همدیگر به رقابت مى پردازند. در طى یک زمان طولانى گونه هایى که خصایصى دارند که مزایاى خاصى را در محیط زیست معینى به آنها مى دهد زنده مى مانند و بیشتر از آنهایى که خصایص مناسبى در براى زنده مانى در این محیط زیست ندارند تکثیر و فراوری مثل مى نمایند. اگر شرایط محیط زیست تغییر پیدا کند، خصایص متفاوت در یک فرآیند بى خاتمه سازگارى و تکامل با فشارهاى انتخابى متفاوتى روبه رو مى شوند، یک خصیصه بسیار مفید در یک محیط زیست ممکن است در یک محیط زیست دیگر بى فایده و زیان آور باشد.

داروین این نظریه را بر پایه مشاهدات و مطالعات خود بر روى جانداران ارائه کرد ولى در باره موضوع فرآیند وراثت در سطح سلولى چیز زیادى نمى دانست تا اینکه دانشمند دیگرى یعنى گرگور مندل رمز وراثت را آشکار کرد. هنگامی که داروین نظریه خویش را در قرن نوزدهم ارائه داد کرد، بنیادگرایان مسیحی واکنش شدیدی نسبت به آن نشان دادند و آن را ضد انجیل اعلام کردند، زیرا معتقد بودند که بر طبق کتاب مقدس، گونه های گیاهان و جانوران ثابت و تغییرناپذیرند. این کشیشان پیش از این نیز با نظریات علمی بسیاری از دانشمندان دیگر مانند جیوردانو برونو، گالیله، کپلر و نیوتون مخالفت نموده بودند و وجود ستارگان و خورشیدهای دیگر، کروی بودن و حرکت زمین، و ماده بودن ماه را بر خلاف تعلیمات انجیل می دانستند.

کمتر نظریه علمی است که تا این حد بد فهمیده نشده باشد، از آن سوء استفاده سیاسی و فلسفی نشده باشد و جنجال برانگیز نبوده باشد. بنیادگران مسیحی هم کتاب هایی را بر ضد نظریه تکامل منتشر کردند و بیش از یک قرن با نظریه تغییر و تحول موجودات مخالفت کردند، اما خاتمه در برابر انبوهی از مدارک و شواهد علمی که پس از داروین به وسیله دانشمندان در سراسر دنیا ارائه شد تسلیم گردیدند پس از انتشار منشا انواع، سوء تعبیرهای زیادی از نظریه تکامل شد، همان طور که از نظریات علمى و فلسفه هاى دیگر نموده اند. برخی ها به اشتباه آن را ابزاری مفید در مبارزه طبقاتی دانستند، برخی ها خواستند تنازع بقا را در جوامع انسانی به کار گیرند که هیچ پایه ای ندارد.

نظریه داروین همچون نظریه نیوتون، دنیای بسیار شگفت تر، پیچیده تر و زیباتر از دنیا بطلمیوسی و ارسطویی به ما نشان داد که رمان داروین و نیوتون بر افکار فلاسفه و دانشمندان حاکم بود. اینکه دنیا زنده نیز تغییر و تحول می یابد، تغییر بزرگی در دیدگاه بشر نسبت به خودش و طبیعت داد.

جان اسکاتنی در کتاب درآمدی تاریخی به نظریه تکامل آنچه را این دو مرد بزرگ کشف کردند توضیح می دهد. او داستان پیشرفت های شگفت انگیز در این حوزه را، که در نهایت به گگرددن راز ژنوم انسان ختم شد، گام به گام پی می گیرد. در این داستان شاهدیم که چگونه بشر کار را با این تصور که فسیل دایناسورها مربوط به استخوان غول های افسانه ای است شروع کرد با تکمیل تدریجی شواهد، توانست رشته حیات را از میکروارگانیسم های تک سلولی به نخستی هایی مانند خودش دنبال کند. کالبدشناسی، طبقه بندی، شیمی، زمین شناسی، باستان شناسی و جنین شناسی همگی در تکمیل این داستان شگفت انگیز نقش داشته اند.

درآمدی تاریخی به نظریه تکامل برای همه خوانندگانی که درباره دنیای که در آن زندگی می کنیم کنجکاوند مجذوب کننده خواهد بود، به آنان نشان می دهد نظریه تکامل چگونه درک ما را از خود و جایگاهمان در دنیا تغییر داده است. نظریه تکامل به وسیله انتخاب طبیعى و دانش ژنتیک دو کلید اصلى از فهم ما از چگونگى پیدایش حیات بر روى زمین است. با این حال هنگامى که چارلز داروین در سال 1859 کتاب منشاء گونه ها را نوشت دنیا از فکر تغییرپذیرى جانداران بدون دخالت الهى وحشت زده شد.

علتش این بود که فکر مى کردند این نظریه با اعتقاد به وجود خداوند یا آموزش هاى دینى در تضاد است. در حالى که داروین هیچ چیزى در این باره ننوشته و فقط نظریه ارسطویى ثابت بودن جانداران با انبوهى شواهد رد نموده بود. این نظریه چنان در زیست شناسى و رشته هاى مختلفان کاربرد پیدا کرد و همه زیست شناسان آن را پذیرفتند به طورى که پاپ ژان پل دوم، رهبر کاتولیک هاى دنیا، در سال 1996 به طور رسمى نظریه تکامل را پذیرفت و اعلام داشت که نظریه تکامل هیچ تضادى با ایمان به خداوند ندارد.

تئودور دوبژانسکى زیست شناس معروف گفته است که بدون نظریه تکامل هیچ چیز در زیست شناسى معنایى ندارد. این کتاب اندیشه بنیادین داروین را از زمانى که دنیا را دگرگون کرد تا گگردده شدن رمز ساختمان ژنگان انسانى در زمان ما دنبال مى کند. این کتاب چگونگى کشف اولین دایناسورها را توصیف مى کند و این که چگونه کم کم و به تدریج سرگذشت موجودات زنده ردیابى شد تا اینکه امروزه سررشته حیات و رابطه آن را با هم، از میکروارگانیسم ها تا انسان هایى مانند خودمان، مى شناسیم. چگونه و چرا موجودات بزرگ و پرقدرتى مانند دایناسورها منقرض شدند و دیگران زنده ماندند.

در واقع ما بقایاى اشکال حیاتى پیشین را در بدن هایمان باخود داریم و آب دریاهاى باستانى در رگ هایمان جارى است. نظریه تکامل تلفیقى از رشته هاى مختلف دانش ورزى است و حاصل سالیان دراز کار خستگى ناپذیر و اندیشه هاى ابتکارى دانشورزان است. کتاب نظریه تکامل چیست؟ هیجان کشف بزرگ داروین را همراه با نگرشى به شیوه پژوهش دانشورزان ارایه مى دهد و این که بحث و گفت وگوى آنها دنیا ما را همچنان شکل مى دهد.

نشر کرگدن چاپ دوم کتاب درآمدی تاریخی به نظریه تکامل به قلم جان اسکاتنی را با ترجمه دکتر محمدرضا توکلی صابری در 192 صفحه به بهای 105 هزار تومان را روانه بازار نشر کرد.