طارم ، سفر به سرزمین رنگارنگ ایران - دانشنامه آریایی

سفر به طارم

بخش طارم سفلی در شمال غربی استان قزوین قرار گرفته است و از شمال به روز قزل اوزن و سد سپیدرود، از غرب به زنجان، از شرق به لوشان و قزوین و از جنوب به تاکستان محدود می گردد و از چهار دهستان: خندان، میارک، کوه گیر و چوقور، با مساحت 5298/ 1687 کیلومتر مربع به مرکزیت سیردان تشکیل شده است. تفاوت چشمگیر توپوگرافی، که از 300 متر ارتفاع از سطح دریا در حاشیه سدمنجیل آغاز و به کوه های سلطان پیر، شامه دشت، یان بولاغ، قرخلر با ارتفاع افزون 2800 متر منتهی می گردد. شرایط اقلیمی ویژه ای را در محدوده بسیار اندک جغرافیایی پدید آورده است. به گونه ای که فراوری انواع محصولات گرمسیری و سرد سیری در روستاهای این بخش از تنوع شگفت آوری برخوردار است و بعضی از فرآوردهای آن نظیر زیتون کلج و انار سنگان و... به شهرتی بسزا دست یافته است. معادن غنی، کشاورز پررونق و دامداری، وجه غالب اشتغال در بخش را به خود اختصاص داده و پیشینه ارزشمند فرهنگی که خاستگاه دانشوران و عالمان بسیاری است، چهره ممتازی به آن بخشیده. به گواهی دیدنی های طارم، جاذبه های گردشگری طارم و تاریخ آثار موجود، منطقه طارم سفلی یکی از حوزه های تمدنی سرزمین کهن قزوین به شمار آمده، در پیش از اسلام محل استقرار دیلمیان بوده و از سده دوم هجری نیز به عنوان تختگاه جستانیان و کنگریان (آل مسافر) در رویارویی با خلفای عباسی شناخته شده است. باغ های درهم تنیده زیتون، به ویژه در دربند کلج، چشمه های آب معدنی فراوان، غار و آبشار ماهین، قلعه های فردوس، امرا، اوغلان قز قلعه و نارین قلعه، کلیسای آلتین کش، چنارها و سروهای کهن، جنگل زیبای شامه دشت و... از جمله جاذبه های گردشگری طارم و دیدنی های طارم به شمار می آید.

دژ شمیران

قلعه شمیران در کنار دریاچه سپیدرود بر بالای تپه ای مرتفع و سنگی که رود قزل اوزن از جنوب آن می گذرد، قرار گرفته است. پیشینه بنای آن را به دوران قبل از اسلام نسبت می دهند و در طول سال های چهارم سده هجری تختگاه کنگریان (آل مسافر) بوده است. از گزارش دنیا گردانی همانند ابودلف (331 هجری قمری) و ناصرخسرو (438 هجری قمری) عظمت و شکوه بی نظیر این دژ تاریخی آشکار می گردد: سکونت صنعتگران و هنرمندان ممتاز در آن، سه دیوار بلند و تودرتو در گرداگرد قلعه، کانال های آب رسانی، برج های مستحکم، گستردگی بسیار و موقعیت ممتاز دفاعی اش چشمگیر تلقی شده است. دژ شمیران نزدیک به دو قرن جزو قلعه های اسماعیلیان بوده و پس از هجوم هلاکو تا انتها دوره صفوی نیز در کشمکش های سیاسی اهمیت بسزایی داشته است. طرح کلی بنای قلعه به شکل مستطیل و ارتفاع برج ها و دیوار نزدیک به پانزده متر است که تمامی آن را با یاری سنگ های لاشه و ملاط گچ به ضخامت هشت پا ساخته اند و در فاصله های یک متری کلافی چوبی در دل دیوار به کار برده اند که علاوه بر استحکام و همبستگی اجزا، نظمی منطقی به بنا بخشیده و از دور به صورت یک رج سنگ خودنمایی می نماید. در دیوار شمالی قلعه دو برج شکوهمند وجود دارد که در قسمت بالا دارای پنجره های بلند مستطیل شکلی با قوس تیزه دار هستند که بیشتر برای نگهبانی پایین قلعه از آن ها استفاده می شده است. طرز ساختمان دیواره غربی قلعه با جانب شرقی تفاوت دارد و به جای برج های مدور، دیواری صاف برآورده اند که نمای خارجی ساختمان های این بخش قلعه به شمار می رود و به تمامی از ملاط گچ پوشش یافته و به خوبی حفظ شده است. قسمت جنوبی دژ نیز دیواری صاف دارد که به خاطر رود قزل اوزن از امنیت بیشتری برخوردار بوده و نیازی به استحکامات دفاعی بیشتر احساس نمی شده است.

برج های دوگانه شمیران

دو برج آرامگاهی سنگی که از معماری همانندی برخوردارند در غرب قلعه تاریخی شمیران بنا شده اند که آرامگاه کوچک و بزرگ و قلعه ساسان نامیده می شوند. برج کوچک به قلعه نزدیک تر است و بر روی تپه منفرد کم ارتفاعی قرار گرفته است. طول اضلاع هشتگانه این برج از بیرون 20/3 و از داخل 90/1 متر است که تا زیر سقف، تمامی با سنگ لاشه و قلوه سنگ ساخته شده و نمای خارجی آن را با ملاط گچ پوشانده اند. داخل هریک از اضلاع که درمیان دو ستون مدور قرار گرفته و در جهت طولی به دو قسمت تقسیم شده است که در بخش بالا قابی به وجود آمده و داخل آن با آجر دو طرح به شکل برگ گشنیز یا طاق نمای شکنجی ایجاد شده که در عین سادگی لطافت خاصی دارد. کاربندی زیر گنبد، که اکنون فرو ریخته آجری است و با یک رشته تزیینات جالب گچ بری با نقش گل و بوته ترکیب شده است. آرامگاه بزرگ (قلعه ساسان) نیز برجی هشت ضلعی است که در قسمت دورتادور پایین آن دیواری به ارتفاع 2 متر بنا شده که بر روی پایه مزبور، ستون های راسخ سنگی برآورده اند که تا ارتفاع یک متر به شکل چهاربر و از آن به بعد تا زیر گنبد به شکل مدور ادامه یافته اند. این برج دارای پنجره ای در جانب شرقی و یک ورودی با سردری رفیع و باشکوه در سمت جنوب است. هر ضلع برج از خارج 50/6 و از داخل 25/4 می باشد. در کنج میان دو ضلع و در داخل یکی از ستون ها پله پیچی به عرض 80 سانتی متر جاسازی شده که بام به برج راه می یافته است. احتمال داده می گردد گنبد این برج، دوپوش و به صورت هرمی بوده و جزء نخستین بناها به این شیوه است. در بنای برج های دوگانه سنگی طارم، شیوه معماری ساسانی از طرز پیوندی و دیوار سازی راسخشان به نحوه چشمگیری مشاهده می گردد.

جشن انار

مردم بخش طارم در اواخر مهرماه در یک روز از پیش معین شده دست جمعی به باغ های انار می روند و پس از شکرگزاری با نواختن دهل و سرنا آغاز به چیدن انار می نمایند، جالب است که تا قبل از آن روز کسی حق چیدن انار را ندارد.