غارهای تاریخی کرمانشاه را بشناسید - دانشنامه آریایی

استان کرمانشاه در میان رشته کوه های زاگرس و در ناحیه ای کوهستانی قرار گرفته است. پناهگاه ها و غارهای طبیعی در این ناحیه، همیشه مورد توجه انسان ها در عصر سنگ بوده است. آثار مهمی از عصر سنگ در غارهای این استان کشف شده است که قدمت سکونت در این منطقه را نشان می دهند. در ادامه با تعدادی از غارهای این استان به طور مختصر آشنا خواهیم شد؛ از غارهایی که سال ها است کشف و کاوش شده اند گرفته تا غارهایی که زمان زیادی از کشف آن ها نمی گذرد. همراه خبرنگاران باشید.

غار انار

غار انار یا مَر انار (در زبان محلی) در تنگ میان دارابگ، در میانه های دیوارهای بیستون قرار گرفته است. کف غار پوشیده از قشر ضخیمی از فضولات دام است. غار انار از اوایل بهار تا اواسط پاییز، آغل گله های روستای سنقرآباد و آبادی های نزدیک است. در دهانه این غار، درخت اناری روییده است که غار را به همین خاطر غار انار می نامند. از دیگر نکات برجسته و مهم این غار، وجود آثاری از زندگی کل و بزهای کوهی در سالیان دراز است که سندی مهم برای قدمت حیات وحش منطقه به شمار میرود.

برای رفتن به این غار نیازمند تجهیزات و مهارت کوهنوردی هستید. در فصل زمستان به دلیل سرمای هوا قندیل هایی روی صخره ها ایجاد می شود که باعث می شود میانی های ثابت راستا پنهان بماند.

غار مردودر

غار مردودر در دامنه کوه بیستون و شمال شرقی غار شکارچیان قرار گرفته است. عمق غار بیست متر، ارتفاع سقف آن یک تا سه متر و مساحت غار 170 مترمربع است. غار مردودر دو دهانه دارد. دهانه اصلی در جهت جنوب ـ جنوب غربی، مشرف بر دره ای پر شیب و کم عرض است و به پرتگاهی منتهی می شود. دهانه دیگر غار در جهت شرق ـ جنوب شرقی، مشرف به راهی است که به غارهای مر آفتاب و مر تاریک منتهی می شود. دهانه شرقی غار بر اثر ریزش دیواره در گذشته ایجاد شده است. لایه ای از سنگ ریزه به ضخامت 3 تا 5 سانتی متر کف غار را می پوشاند.

ابزارهای روتوش شده، سنگ مادر، خراشنده های جانبی، خراشنده های متقارب، تراشنده های کنگره دار، تراشنده های دندانه دار و سوراخ نماینده ها ابزارهایی هستند که در این غار به دست آمده اند. این ابزارها مربوط به دوره موستری (میانی پارینه سنگی) و زارزی (نام زارزی برای این دوران از غاری در کردستان گرفته شده) است.

غار مردودر، مرتفع ترین غار در کوه بیستون است. در این غار آثاری از دوره پارینه سنگی میانی و تازه کشف شده است. به دلیل وجود دو دهانه در این غار، مردودر غاری نسبتا باز به شمار میرود. زندگی در این غار در دو دوره پیش از تاریخ ذکر شده است. دو سمت غار باز است و هوا در آن جریان دارد؛ به همین خاطر آثار دفن شده درون این غار فرسوده بوده اند.

غار شکارچیان

غار شکارچیان در بالای مجسمه هرکول در بیستون قرار گرفته است. در حفاری های این غار، آثاری از ابزار سنگی و استخوانی دوره موستری، استخوان اسب وحشی، گراز، غزال، گاو وحشی و گوزن متعلق به 70 تا 40 هزار سال پیش یافت شده است. استخوان ساعد و دندان انسانی متعلق به دوره موستری در غار شکارچیان پیدا شد که در موزه دانشگاه پنسیلوانیا نگهداری می شود. 50 سال بعد از کشف این دو نمونه، باستان شناسان ایرانی و آمریکایی روی آن ها تحقیقاتی انجام دادند. این تحقیقات نشان داد تنها استخوان ساعد به انسان تعلق دارد. این انسان از نوع نئاندرتال است.

داستان کشف غار شکارچیان به سال 1949 (1328 خورشیدی) برمی شود. کارلتن کوون، (Carleton S. Coon) باستان شناس و انسان شناس آمریکایی در سفر اکتشافی خود به غرب زاگرس، در زمستان آن سال به امید یافتن غار هایی با آثار آن عصر به ایران آمد. اولین هدف او در این سفر، بازدید از غار کوچکی در نزدیکی کتیبه مشهور داریوش در بیستون بود. زبان شناسی به نام کامرون هم زمان با مطالعه کتیبه آن را دیده بود و بعدها به نام غار شکارچیان مشهور شد. کوون چند ماه بعد به کاوش در این غار پرداخت و هزاران ابزار سنگی از داخل غار کشف کرد.

تصور بر این است که شکارچیان از این غار به عنوان پناهگاه موقت استفاده می کردند؛ پس از قصابی شکارها، آن ها را به اقامتگاه اصلی خود می بردند. غار شکارچیان تا دوران تاریخی مورد استفاده بوده و سفال هایی از دوره آشوری و هخامنشی در آن کشف شده است.

غار مر تاریک

غار مر تاریک در دامنه کوه بیستون و شمال غربی غار مرخرل قرار گرفته است. مساحت غار مر تاریک 80 متر مربع و عمق آن 25 متر است. این غار به صورت دالان دراز و کم عرضی است که در خاتمه به محوطه ای نسبتاً بازتر منتهی می شود. دهانه غار به سمت جنوب شرقی است.

بقایای دوره پارینه سنگی میانی شامل ابزار سنگی، استخوان های جانوری و انسانی در این غار پیدا شده است که بیشتر آن ها از بخش های خاتمهیی غار به دست آمده اند. این ابزارها متعلق به دوره موستری هستند.

غار مر آفتاب

غار مر آفتاب در دامنه کوه بیستون و حد فاصل غارهای مر تاریک و مردودر واقع شده است. طول غار 26 متر و دهانه آن به سمت شمال شرقی است که 6 متر ارتفاع دارد و به تدریج از ارتفاع آن کم می شود. مساحت غار مر آفتاب 160 متر است.

سنگ های شناسایی شده از این غار چرت و ژاسب است و بیشتر به صورت تراش های ساده، تراش های وازده و سنگ مادر دیده می شود. ابزارهای سنگی ساخته شده، شامل خراشنده ها و سوراخ نماینده ها است. علاوه بر مصنوعات سنگی، در کف غار ابزاری از جنس استخوان کشف شده که به شکل مثلث است. در بخش تحتانی این ابزار سه سوراخ وجود دارد. یکی از این سوراخ ها بر لبه جانبی ابزار است. متأسفانه کاربرد این قطعه استخوان معین نیست. ابزارهای سنگی شناسایی شده از این غار نیز متعلق به دوره موستری است.

غار خِر (مرخرل)

غار خِر یا مرخرل در شمال شرقی غار شکارچیان قرار گرفته است. در حفاری های غار خر، ابزار سنگی و استخوانی، بقایای جانوری، زغال، سفال و نمونه های دیگری کشف شده است. قدیمی ترین آن ها به دوره پارینه سنگی میانی تعلق دارد که شامل تراشنده و تیغ های ضخیم سنگی شاخص صنعت موسترین است.

از دوره پارینه سنگی خاتمهی و فراپارینه سنگی ریزتیغه ها، قلم های حکاکی، تراشنده ها و تیغ های کول دار و از دوره نوسنگی نیز نوعی سفال پوک ساده به دست آمده است. بقایای جانوری کشف شده متعلق به اسب سانان، بز کوهی، میش وحشی، گاو وحشی، گوزن و غزال است. قدمت آثار یافت شده از این غار تا دوره ساسانی ادامه دارد.

غار زیلو

غار زیلو با ارتفاع 2500 متر، در کوه عالیوار، مشرف به دره کارستی شیرعلی (تنگ شیرعلی) در شمال غرب کرمانشاه قرار گرفته است. غار زیلو سه تالار (دالان)، یک چال آب و 4 حفره قائم به اعماق 7، 10، 15 و 30 متر دارد. ارتفاع ورودی غار حدود 2/5 متر است. دالان ورودی غار 25 متر طول دارد که به حفره کارستی با عمق 7 متر می رسد. بعد از این حفره، محوطه دالان مانندی وجود دارد که بین کوهنوردان به تالار لاک پشت معروف است.

(کارست Karst، پدیده ای در پوسته زمین است که آثار آن به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره ها و غارها، در سطح و در زیر سطح وجود دارد. ویکی پدیا)

کف حفره های موجود در غار و بعلاوه بخش های دیگر آن پوشش متراکمی از استخوان، دندان و شاخ جانوارانی است که در اثر سقوط یا مرگ طبیعی در این غار حفظ شده اند. تعداد قابل توجه ای اسکلت (اغلب بز کوهی) که در شرایط اولیه در کنار هم حفظ شده اند، نشان می دهد سقوط حیوانات به درون حفره ها عامل اصلی در انباشته شدن بقایا در داخل غار است.

شواهد زمین شناسی نشان می دهند این غار طی دوره های مختلف، مأمنی برای خواب زمستانی خرس ها و استفاده موقتی گله های بز کوهی بوده است. این غار به عنوان تله ای طبیعی باعث سقوط و به دام افتادن جانواران در حفره های قائم شده است.

غار دو اشکفت

غار دو اشکفت در شمال شهر کرمانشاه، در دامنه کوه میوله و مشرف به پارک کوهستان، در نزدیکی طاق بستان، قرار گرفته است. این غار کهن ترین بقایای سکونت انسان در شهر کرمانشاه است. با توجه به مطالعات باستان شناسی صورت گرفته، این غار در دوران پارینه سنگی میانی (120 تا 40 هزار سال پیش) محل سکونت انسان های شکارچی بوده است. ارتفاع این غار در حدود 1600 متر از سطح دریا است.

این مکان باستانی شامل دو غار مجاور هم در ارتفاع حدود 300 متری از دشت است. این غار نخستین بار در سال 1999 به وسیله فریدون بیگلری و سامان حیدری، دو باستان شناس کرمانشاهی، شناسایی و مطالعه شد.

غار پَراو (پرو)

غار پَراو نام غاری در کوه پراو است که در 12 کیلومتری شمال شرق کرمانشاه، میان کوه طاق بستان و کوه بیستون قرار گرفته است. این غار در جنوب منطقه ای به نام میدان پراو است که در 300 متری پایین قله شیخ علیخان یا قله پراو قرار گرفته است. پَراو در زبان محلی به معنای پر آب است.

غار پراو 40 سال پیش کشف شد. آن موقع بزرگ ترین غار عمودی ایران و دنیا بوده است و به همین خاطر لقب اورست غارهای دنیا را به آن داده اند. غار پراو دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه است که سازمان حفاظت محیط زیست ایران در سال 1388 آن را به ثبت رساند.

در حال حاضر غارهای عمیق بسیاری در دنیا یافت شده که بسیار عمیق تر از غار پراو هستند. به این ترتیب غار پراو در رتبه 212 فهرست عمیق ترین غار های دنیا قرار گرفته است. یکی از ویژگی های منحصربه فرد غار پراو، دهانه آن است که در ارتفاع 3 هزار متری از سطح دریا قرار گرفته است. این ارتفاع، بالاترین سطح در بین تمام غارهای دنیا است.

عمق غار پراو 751 متر و طول آن 1454 متر است. این غار 26 حلقه چاه دارد که عمیق ترین آن، چاه شماره 16 با 42 متر عمق است. آب جاری شده در غار پراو حاصل ذوب شدن یخچال های زیرزمینی غار پراو است. به این دلیل و به خاطر ارتفاع بالای این غار، غار پراو بسیار سرد است. دمای غار بین 3-1 درجه سانتی گراد است که در هیچ کجای غار دما بالاتر از این نیست.

بدنه و دیوار سنگی داخل غار بسیار خشن و متخلخل است. همین موضوع باعث می شود که لباس غارنوردان در حین پیمایش سریعا پاره شود. آب سرد به لباس های زیرین و سطح بدن نفوذ می نماید که دشواری های پیمایش را زیادتر می نماید. غار پراو با درجه سختی پیمایش 5 دی از دشوارگذرترین غارهای دنیا است. متاسفانه تا به امروز 5 نفر از غارنوردان ایرانی در هنگام پیمایش این غار جان خود را از دست داده اند.

غار (پناهگاه سنگی) ورواسی

غار یا پناهگاه سنگی ورواسی در 11 کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه، در دامنه کوه ماسیم و در دره ای معروف به تنگ کنشت قرار گرفته است. بنا بر تحقیقات صورت گرفته، این پناهگاه سنگی محل مناسبی برای استقرار موقت شکارچیان بوده است. بقایای حیوانی کشف شده از این غار نیز این موضوع را تایید می نماید.

در بین استخوان های حیواناتی که آزمایش شده اند، بقایای استخوان حیوانات شکاری مانند گورخر، بز کوهی، بز، گوسفند اهلی نشده، گراز وحشی و کفتار وجود داشته است. علاوه بر آن ها، مقداری استخوان جوندگان کوچک جثه، مانند موش کور و خرگوش، در میان بقایای استخوانی مشاهد شد.

غار گبه (قبه)

غار گبه یا قبه در 15 کیلومترى شمال شرقى کرمانشاه در تنگ کنشت قرار گرفته است. بروس هو، باستان شناس آمریکایی این غار را کشف و کاوش نموده است.

آثار و بقایائى از دوران موستریان در این غار باقى مانده است. آثار این مکان شامل ابزار و ادوات سنگى بوده و از تیغه و سایر ابزارهاى ریز تشکیل شده است. مته ها، درفش ها، رنده ها، خراش دهنده هاى ظریف در این جا مشاهده شده است. قدمت این آثار با شواهد و مدارک موجود، تقریباً 40 هزار سال پیش است.

غار قوری قلعه

غار قوری قلعه در استان کرمانشاه در فاصله 87 کیلومتری شهر کرمانشاه و 25 کیلومتری پاوه قرار گرفته است. غار در دامنه رشته کوه شاهو و داخل کانی های آهکی ایجاد شده و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا حدود 1200 متر است. برفراز یکی از کوه های نزدیک غار، قلعه ای قدیمی به نام قوری قلعه قرار گرفته است. در گویش کردی قوری به معنای گِل است و قوری قلعه یعنی قلعه ساخته شده از گل یا قلعه گلی. نام غار برگرفته از نام قلعه است.

قوری قلعه بزرگ ترین غار آبی آسیا است و تا به امروز 3140 متر آن شناسایی شده است. آبشارهای متعدد، قندیل های کریستالی، ستون های مورب گچی، حوضچه های آب، استالاگمیت و استلاگتیت های بسیار زیبا از جمله جاذبه های این غار است. وجود جنگل های متراکم با گونه های بلوط، انجیر کوهی، آلبالوی کوهی، بادام وحشی و بعلاوه حیواناتی چون گرگ، روباه، خوک، خرگوش و کل و بز در اطراف این غار، زیبابی خاصی به آن بخشیده است. تقریباً حدود 400 متر از این غار نورپردازی شده است و هر روز بازدیدنمایندگان بسیاری از این غار تماشا می نمایند.

در غار قوری قلعه چکنده هایی منحصربه فرد به شکل گوشتکوب در بالای حوضچه هایی تشکیل شده اند که نظیر آن ها در هیچ یک از غارهای شناخته شده ایران دیده نشده است.

در حال حاضر غار از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول که حدود 500 متر طول دارد، از دو تالار و دالان های رابط بین آن ها تشکیل شده و نورپردازی از زوایای مختلف آن را تبدیل به مکانی زیبا برای گردشگری نموده است؛ بخش دوم که با دری آهنی از بخش توریستی جدا شده است. این بخش از غار موانع طبیعی بسیاری دارد و به همین خاطر، تنها کوهنوردانی که تجهیزات لازم را به همراه دارند می توانند از این بخش غار بازدید نمایند. زیباترین پدیده های غارسنگی در این بخش از غار قرار دارند و طول این بخش چند برابر طول بخش توریستی است.

غار آسانگران

غار آسانگران در شمال غربی کوه های پرو، در تنگه ای به نام تنگ کوه در 22 کیلومتری جاده کرمانشاه - سنندج قرار گرفته است. غار آسنگران چهار چاه به عمق های متفاوت 16، 8، 6 و 36 متری دارد که چاه های سوم و چهارم آن به هم راه دارند. در خاتمه غار، فضای استخر مانندی موجود است. غار آسانگران یکی از غارهای زیبای ایران است.

غار آوزا (آبزا)

غار آبزا در 60 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه و در نزدیکی روستای چشمه سهراب قرار گرفته است. این غار در دل صخره سنگ های عمودیِ دره وسیعی که رودخانه دینور از آن می گذرد واقع شده است. رودخانه دینور از انشعاب های رودخانه گاماسیاب است.

جنس سنگ های آهکی تشکیل دهنده کوه های این ناحیه به گونه ای است که بر اثر فرسایش، تعدادی غار کوچک در دیواره های دو طرف دره ایجاد شده است.

این منطقه موقعیت جغرافیایی ویژه ای دارد؛ به دلیل قرار گرفتن بر سر راه گردنه پاتاق (از ورودی های بین النهرین و آسیای صغیر به داخل ایران) در معرض تهاجم قرار داشته است. به همین خاطر ساکنان باستانی منطقه، با استفاده از این غارها و ایجاد تغییرات در آن ها، سکونتگاه هایی تسخیرناپذیر برای خود ایجاد نموده اند.

در بین سکونتگاه های باستانی منطقه، غار آوزا دارای موقعیتی ویژه است. دهانه غار در ارتفاع 300 متری و در پای دیواره ای قرار گرفته است. از بالای غار، چشمه ای دائمی و آبشار مانند از جلوی دهانه فرو می ریزد. شاید به همین خاطر، غار را در گویش محلی آوزا (زاینده آب) نامیده اند.

دهانه غار در دیواره ای با شیب منفی قرار گرفته است. یک ردیف جای پا به ابعاد 20 در 20 سانتی متر و با فاصله های نیم متر از یکدیگر داخل سنگ کنده شده است؛ این جای پاها باعث شده راستا دسترسی به غار آسان تر باشد. تعداد این پله ها حدود 200 عدد است و مستقیم به پای غار می رسند. رسیدن به بالای دیواره غار بدون استفاده از وسایل فنی ممکن نیست.

غار امروله

غار امروله در حدود 12 کیلومتری شمال شهرستان صحنه در کوهستان امروله در استان کرمانشاه قرار گرفته است. امروله از دو بخش امرو و پسوند له ایجاد شده است. امرو به گویش کردی همان امرود یا گلابی وحشی و له علامت تصغیر است. بنابراین امروله به معنی امرود کوچک است. انتخاب این نام به خاطر وجود درختان امرود بوده که به صورت جنگل های پراکنده در گذشته در نقاط مختلف این کوهستان وجود داشته است. امروزه هم آثاری از این درختان در شمال روستای گرگلان و شمال روستای کل گدار به صورت درختچه وجود دارد.

شهرستان صحنه 1325 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. بلندترین نقطه امروله، قله نخودچال با ارتفاع 3200 متر از سطح دریا است. غار امروله حدود 10 چاه دارد که مرتفع ترین چاه آن حدود 10 متر است. عمق غار بین 110 تا 120 متر تخمین زده شده است.

غار رُتیل

غار رتیل در راستا کرمانشاه به کرند و ریجاب، در جهت زیارتگاه بابایادگار واقع شده است. طول غار 366 متر است. براى ورود به این غار، باید وسایل کوهنوردى در اختیار داشت. بخش هایى از این غار هنوز ناشناخته مانده است.

غار کاوات

غار کاوات بر سر راه کرمانشاه - پاوه و در منطقه اورامان قرار گرفته است. غار کاوات از جمله غارهای تماشای و معروف استان های کرمانشاه و کردستان است که در شاهو، شمال دره با صفای قوری قلعه از توابع جوانرود واقع شده است. دهانه غار در ارتفاع 1660 متری از سطح دریا قرار گرفته است که با شیب تندی، محوطه ای بزرگ به طول و عرض 70 در 115 و ارتفاع تقریبی 61 تا 80 متر را تشکیل می دهد.

در خاتمهی این محوطه بزرگ، شاخه اصلی غار با دهانه کوچک تری آغاز شده و از قسمت چپ شاخه اصلی، نهر کوچکی به اعماق سنگ ها فرو می ریزد. پس از 40متر پیش روی، برکه آبی به طول 15 متر و عمق 70 سانتی متر وجود دارد که در برخی جاها، عمق آن به 1/5 متر می رسد. در این قسمت، غار به دو شاخه تقسیم می شود. شاخه سمت چپ، بیشتر از 8 متر عمق ندارد؛ اما شاخه سمت راست، حفره و مخزن آب زیرزمینی دارد. پس از گذشتن از این آب، برکه آب دیگری وجود دارد که 60 متر طول و 20 متر عرض دارد و سقف آن در خاتمهی آب محو می شود.

غار کل و سر

مهرداد موید - کاشف غار

غار کل و سر در کوهستان کل و سر، در شمال غربی شهر صحنه قرار گرفته است. این کوهستان فضای مناسبی دارد و چون به محدوده شهری نزدیک است، دسترسی کوهنوردان و دوست داران طبیعت به این غار به سادگی امکان پذیر است. در حال حاضر عمیق ترین و زیباترین غاری که در این کوهستان کشف شده غار کل و سر است.

غار کل و سر از جدا شدن صفحات زمین تشکیل شده و همین امر باعث شده فضایی بکر برای غارنوردان حرفه ای شکل بگیرد. مهرداد موید، غارنورد برجسته کرمانشاهی است که در سال 1390 این غار را کشف نموده است. وی در سال 91، هنگام بازدید مجدد از این غار، به صورت اتفاقی دهانه تازه دیگری برای این غار کشف نموده است.

دهانه غار کل و سر نسبتا کوچک است. بعد از ورود به این دهانه و طی حدود 25 متر، به ورودی سه دهانه بسیار زیبایی خواهید رسید. اگر راه دالان اصلی را در پیش بگیرید پس از گذر از پیچ کوچکی به تالار اصلی غار می رسید که مملو از قندیل های زیبا و شگفت انگیز است.

نکته قابل توجه در تالار اصلی غار کل و سر این است که در تمام فصل های سال، در این تالار مارهای کوچک و نسبتا زیادی زندگی می نمایند که به نظر می رسد برای انسان بی خطر باشند.

غار مر دیو

غار مر دیو در 15 کیلومتری جاده کرمانشاه - بیستون و در نزدیکی روستای چالابه سمت چپ راستا ابتدایی پراو، پشت کارخانه سیمان غرب قرار گرفته است. احتمالا به دلیل وحشتناک بودن این غار، بومیان این منطقه به آن غار مر دیو می گویند.

غار نره کانی

غار نره کانی از غارهای زیبا و افقی کرمانشاه است که متاسفانه زیاد از آن بازدید نشده است. طول تقریبی این غار حدود 600 متر و تا بخش هایی که کاوش شده افقی است. این غار در منطقه جنگلی پوشیده از درختان بلوط و در کوهستان دالاهو، بین شهرهای کرند و سرپل ذهاب (منطقه گرراستای استان کرمانشاه) شکل گرفته است. ساختار غار با توجه به بافت کوه های منطقه کاملا آهکی است.

غاره نره کانی تونلی کم وبیش یک میزان از نظر ارتفاع سقف دارد. این غار از غارهای رودخانه ای و فعال است. جریان آب داخل غار به صورت چشمه ای بزرگ از دهانه آن خارج می شود. نام غار برگرفته از نام همین چشمه، نره کانی است.

حدود 40 تا 50 متر اول غار تنگ و باریک و توام با حوضچه های پرآب است که آب سرد از داخل آن ها جریان دارد. سپس فضای غار به یک باره تغییر زیادی می نماید و ارتفاع سقف بسیار زیاد می شود.

راهرو غار گاهی پیچ می خورد ولی شاخه انحرافی قابل توجهی ندارد. حرکت در این تونل بزرگ شما را به یاد تونل های جاده هراز می اندازد؛ البته با این تفاوت که این تونل آراسته به تزییناتی زیبا و تماشای است.

غار وزمه

غار وزمه در شهرستان اسلام آباد غرب، داخل تنگه وزمه قرار گرفته است. علاوه بر آثار دوره مس سنگی، آثار دوره پارینه سنگی تازه شامل دندان انسان و استخوان گونه های جانوری در این غار کشف شده است. دندان انسان یافت شده کهن ترین بقایای سنگواره انسان در ایران است که به طور مستقیم تاریخ گذاری شده است. این دندان آسیای کوچک به روش طیف سنجی گاما سال یابی شده که تاریخی بین 20 تا 25 هزار سال پیش را نشان می دهد. تعداد زیادی سنگواره حیوانات مختلف در غار وزمه یافت شده است.

غار وزمه بین 70 هزار سال تا حدود 11 هزار سال پیش کنام درندگان مختلف بوده است. به همین خاطر دندان انسان که مربوط به بچه ای نُه ساله است، احتمالا طعمه درندگان شده یا جسدش به وسیله مردارخوارانی مانند کفتار به غار آورده شده است. غار وزمه در تاریخ 14 اسفند 1385 با شماره ثبت 17843 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.