کارآفرینی با آژیر جنگ - دانشنامه آریایی

از وبسایت وزارت بهداشت درمان آموزش پزشکی دیدن نمایید.

برخاستن از دل تاریکی؛ زمان جنگ است. آژیر خطر و استرس و اضطراب ناشی از صداهای مهیب و هولناک هواپیما، مگر مجالی برای راه اندازی کسب وکار باقی می گذارد؟ این سوال، پاسخ سختی دارد؛ پاسخی همراه با شک و تردید. اما کارآفرین امروز ما، پاسخ روشنی به این پرسش داده است؛ پاسخش آری است. مهدی معصومی، بنیانگذار هلدینگ تلاونگ، کارآفرینی را زیر آژیر خطر و غرش هواپیماها شروع کرده است؛ در یک اقتصاد محروم و محدود و بسته؛ چیزی شبیه آنچه امروز، تجربه اش می کنیم.18 سالش بود، هیچ تجربه ای نداشت و ناگهان فرصتی برای خانواده ایجاد شد که کسب وکاری راه اندازی کرده و آن را اداره کنند. تنها فرد خانواده بود که شغلی نداشت و البته تخصصی هم هنوز کسب نکرده بود، اما این فرصت از گرد راه رسیده، موجب می شود که به میدان کارآفرینی هل داده شود. اکنون مهدی معصومی، در صنعت مرغداری ایران بیش از 10 کارخانه دارد و برای بیش از هزار نفر اشتغال زایی کرده است.

کارآفرینی برای مهدی انتخاب می شود و جوانی 18 ساله با استخدام 100نفر نیروی کار، کسب وکار بی پولی را به هلدینگی تبدیل می کند که نخستین برندسازی را در صنعت مرغداری ایران شروع می کند؛ کسب وکاری که اکنون تا 400میلیارد تومان ارزش گذاری شده است.

توجه به حوزه های جدید، نوآوری و همیشه به روزبودن و پیروی از علم روز این صنعت، موجب شده تا این مجموعه بتواند سهم 5 تا 6درصدی از صنعت 10میلیارد دلاری مرغداری در ایران به دست آورد. مهدی برای پیشبرد کارش، همیشه از دانش متخصصان و کارشناسان خبره ای بهره برده و مدیریت کارخانه های متعددش را به افراد صاحب دانش سپرده است. اکنون نیز مدیریت بخش هایی از کسب وکار را به پسرانش سپرده که به دانش روز مجهز هستند. جوانی و مدیریت یک کسب وکار 40ساله، موجب شده تا نوآوری و استفاده از ظرفیت های آنلاین نیز بخش مهمی از کسب وکارشان باشد، به طوری که روی استارتاپی در این حوزه سرمایه گذاری کرده اند.

همچنین در حال راه اندازی پلتفرمی در صنعت مرغداری و کشاورزی کشور هستند که با حذف بسیاری از واسطه ها، بازدهی این حوزه را تا حدود زیادی افزایش می دهد. معصومی در گفت وگو با شنبه از انگیزه هایش برای اداره کسب وکار در شرایط جنگ، مدیریت بی پولی، مبارزه با شکست ها، حفظ روحیه و وظیفه کارآفرینان نسل اول در قبال کارآفرینان جوان گفته است.

• شما در زمان جنگ کارتان را شروع کردید، در چنین شرایطی با چه امیدی کار می کردید؟

در دوران جنگ، محدودیت های بسیار زیادی بود و درآمدهای ارزی کشور خیلی کم شد و بسیاری از کارخانجات تعطیل شدند، اما تمرکز دولت از آن روز تا به امروز روی مواد غذایی اساسی مردم بود. مثل مرغ، تخم مرغ، شیر و نان. بنابراین به این صنعتی که ما در آن حضور داشتیم، اهمیت می دادند و ما همیشه از ارز دولتی استفاده می کردیم و این یکی از مزیت های کار ماست. البته معایب و محدودیت های زیادی هم دارد. چون مثلا وقتی بحث سهمیه بندی و قیمت گذاری ها از سمت دولت پیش می آید، سختگیری هایی متوجه کسب وکار ما می شود. به همین دلیل امکان تنفس و نوآوری در چنین شرایطی سخت می شود، چون در مورد کالاهایی که اشاره کردم، تلاش دولت، کمیت است و نه کیفیت. اما ما همیشه روی نوآوری و بهره وری در مجموعه مان کار کرده ایم تا محصولات باکیفیتی راهی بازار کنیم، اما مجبوریم به قیمت محصولات دیگر تولیدی ها بفروشیم و حق افزایش قیمت را نداریم. در حالی که محصول متفاوتی با کیفیت بهتری تولید می کنیم. در واقع آن زمان سهمیه بندی بود و در شرایط جنگی کوپن بندی وجود داشت و روی کیفیت مرغداری ها تمرکزی وجود نداشت و دولت صرفا برای بزرگ ترکردن صنعت مرغداری تلاش می کرد. به همین دلیل این صنعت طی 40 سال اخیر، چندین برابر بزرگ تر شده و البته جمعیت کشور و مصرف سرانه هم دوبرابر شده، اما صنعت مرغداری بین 15 تا 20 برابر بزرگ تر شده است.

• بعد از شروع کار، چقدر طول کشید تا به درآمدزایی برسید؟

ما سال 61 کسب وکارمان را شروع کردیم و با بهره وری بالا، توانستیم نسبت به دیگر بازیگران بازار، مجموعه مان را خیلی سریع به سوددهی برسانیم. بعد از آن با درآمدی که داشتیم، مجموعه را توسعه هم دادیم. در سال 66 مجموعه دیگری را در کردان کرج خریدیم که کارش مرغ گوشتی بود. سال 72 هم کارخانه تولید افزودنی های دان را راه اندازی کردیم و بین سال های 73 تا 84، بیش از 10 کارخانه دیگر در صنعت مرغداری کشور راه اندازی کردیم. در سال 88 هم با شناسنامه دارکردن تخم مرغ، در تغذیه و رنگ زرده و تاریخ تخم مرغ و… تغییراتی ایجاد کردیم. همچنین قبل از آن و در سال 84، نخستین کارخانه تخم مرغ پاستوریزه را در ایران راه اندازی کردیم و در سال های بعد صنایع تبدیلی تخم مرغ را بنا نهادیم و الان تنها کسب وکار این حوزه هستیم.

• ترس از شکست، ترس از بدهی و نرسیدن به هدف، مانع شروع خیلی از ایده هاست برای تبدیل شدن به کسب وکار. با توجه به تجربه ای که دارید، فکر می کنید که چنین ترس هایی حاصل چه مسائلی است؟

من معتقدم که هر انسانی اگر هدفی را برای خود مشخص کند و برای رسیدن به آن هدف همه تلاش خود را به کار ببندد، به هدفش می رسد. البته تفاوت هایی بین انسان ها وجود دارد و آن میزان دسترسی شان به امکانات است. بنابراین شاید یک نفر زودتر به هدفش برسد اما اگر کسی هدفی را انتخاب کند و برای رسیدن به هدفش تلاش کند، قطعا به هدفش می رسد. شاید کمی دیرتر از فردی که به امکانات زیادی دسترسی دارد، به هدفش برسد اما مسئله رسیدن است و این اتفاق برای هر فرد تلاشگری می افتد. چون مشخص هدف و تلاشگری هدفمند، دو رکن پیروزیت هستند. حتی می توان برای رسیدن به این هدف با یک شریک یا سرمایه گذار جلو رفت. بانک ها، سرمایه گذارها و بازار سرمایه، افراد و جاهایی هستند که می توان با استفاده از سرمایه و امکانات آنها به سمت هدف حرکت کرد. به نظر من همه ترس ها ناشی از این است که افراد راه را نمی شناسند. اگر بتوانند جهتی را که در پیش دارند، بررسی کنند، در موردش تحقیق کنند و شناختی از آن به دست بیاورند، ترس شان هم کم شده و از بین می رود. حرف من این است که در هر شرایطی که قرار داشته باشیم، نباید بترسیم. اگر به تنهایی نمی توانید در راهی قدم بگذارید، شریک انتخاب کنید، از سرمایه گذار، سرمایه بگیرید اما نباید بترسید. ترس، مقصد و هدف را از دسترس شما دور می کند.

• افرادی مثل شما که حدود 40سال در یک صنعت تجربه کسب کرده اند، چه وظیفه ای در قبال جوانانی دارند که در ابتدای راه قرار دارند؟ خود شما بار مسئولیتی از این نظر روی شانه خود حس می کنید؟

من اعتقاد دارم که افرادی مثل ما، باید راه را به جوانان نشان بدهیم. همین که راه را بشناسند، ترس شان می ریزد. راه پیروزیت، پشت میزنشینی نیست. سختی وجود دارد، زحمت و حتی به نتیجه نرسیدن وجود دارد. پس باید خودشان را برای سختی های زیادی آماده کنند. برای ساعات طولانی کارکردن، برای شکست خوردن، برای ناامیدشدن و… همه این موانع و مسائل بر سر راه کارآفرینی وجود دارد. قرار نیست جهت آسانی را طی کنند. افرادی مثل ما که چنین جهتهایی را در برهه های زمانی مختلف طی کرده ایم، می دانیم که جوانان کارآفرین و بچه های صاحب ایده، نباید بترسند، نباید جابزنند و نباید از هدف شان دست بکشند.

• خود شما روزانه چقدر کار می کردید؟

من از روز نخست تا سال ها بعد از راه اندازی کسب وکارم، مثل یک کارگر در کارخانه ام کار کرده ام؛ یعنی از سال61 که کسب وکارم را شروع کردم تا سال 65 که ازدواج کردم، ساعت 6صبح از خانه بیرون می رفتم و 10شب برمی گشتم. حتی از سال 65 تا سال 80 که متاهل هم بودم، به همین صورت کار می کردم. حتی روزهای تعطیل. چون اگر قرار است برندی بسازید و کاری را به درستی انجام بدهید، باید سختی ها را قبول کنید و به دل کسب وکار بزنید و کار کنید.

• اگر بخواهید جهت پیروزیت را با چند واژه ترسیم کنید، پاسخ تان چیست؟ در واقع می خواهم پیش نیازهای پیروزیت را از نظر خودتان بگویید.

نخستین کلمه، مشخص هدف است. بعد از آن، داشتن انگیزه برای رسیدن به هدف قرار می گیرد. بدون انگیزه هیچ کاری نمی توان کرد. نترسیدن از سختی ها نکته بسیار مهم دیگر است و تلاش مستمر. تلاش باید مستمر باشد تا به نتیجه برسد. برای پیروزیت، باید هر روز تلاش کرد. هیچ پولی از آسمان برای کسی فرود نمی آید. پول از جهت زحمت و تلاش و نترسیدن به دست می آید. البته شاید افرادی از راه خلاف و قانون شکنی به خواسته های شان برسند؛ اما جهت کارآفرینی، جهت خلاف نیست. من تا به امروز ندیده ام که کسی هدف مشخص کند، انگیزه داشته باشد، تلاش مستمر چاشنی کارش باشد و از سختی ها نترسد اما پیروز نشود. اصلا مهم نیست که شما چقدر سرمایه اولیه دارید. اینها شعار نیست. من طی 40 سال، با تجربیات خودم، تجربیات دیگر کارآفرینان و آشنایی با افراد شاخص دنیای، به این نتایج رسیده ام.

• البته این دیدگاه هم وجود دارد که رعایت کردن و به کاربردن این پیش نیازهای پیروزیت تنها در کشوری با اقتصاد سالمی که به اصطلاح همه چیز سر جای خودش قرار گرفته است، نتیجه می دهد. اما مثلا در ایران که نوسان مالی بخشی از ادبیات بازار است، مناسبات مالی غیرشفاف وجود دارد، وجود رانت خواری، کمرنگ بودن عدالت مالی و… رسیدن به پیروزیت حتی با رعایت همه این پیش نیازها، امکانش اندک است. شما چه فکر می کنید؟

من در شرایط جنگ که می تواند بدترین شرایط یک کشور باشد، کارم را شروع کردم. نه تنها من بلکه برندهای زیادی در همین دوران جنگ، شروع به کار کردند. بنابراین خیلی سفت و سخت اعتقاد دارم که اگر کسی بخواهد، در هر شرایطی می تواند. البته من تهیه سرمایه و شریک و… را ابزار کار می دانم اما شرط اصلی برای شروع یک کار، از نظر من همان مشخص هدف و داشتن انگیزه برای کارکردن است.

• در جهتی که طی کرده اید، چه زمانی ناامید شده اید و با خودتان گفته اید که دیگر نمی شود؟ و برای عبور از این ناامیدی چه کردید؟

تفکر من این است که سختی وجود دارد. من هم در سختی های زیادی گرفتار شده ام اما انگیزه ای که داشته ام، موجب شده که باز هم ادامه بدهم. من در کسب وکارم، در مقاطع بسیاری زیان کرده ام. مثلا از سال 67 تا سال 72، یعنی طی 5سال بیش از 15 بار جوجه گوشتی پرورش دادیم و همه این 15 بار را ضرر کردیم. در نتیجه به مردم و سیستم بانکی بدهکار شدم و کمبود نقدینگی زیادی داشتم. در واقع به اندازه تمامی سرمایه ام یعنی به ارزش کل کسب وکارم مقروض شده بودم. اما ناامید نشدم، شب تا صبح هم کار می کردم و دوباره درآمدزایی را شروع کردم و بدهی هایم به مردم و بانک را پرداخت کردم. فرایند کار به این صورت شده بود که من شبانه روز کار می کردم تا توانستم از زیر بار بدهی ها بیرون بیایم.

در صنعت مرغداری به علت شرایطی که وجود دارد، همیشه در دوره ای ضرر می کنیم و در دوره ای هم سود نصیب مان می شود، چون در این صنعت، تولید به صورت روزانه است اما مصرف با نوسان همراه است. در این صنعت از روز نخست با دغدغه و با ضرر و زیان دست و پنجه نرم می کنید. من هم با این تفکر که جهت کارآفرینی، یک جهت بی انتها ست و هیچ کس نمی تواند بگوید چند سال کار می کنم و کنار می روم، به راهم ادامه دادم. این جهت سخت، یک جهت بی انتها است. در جهت کارآفرینی، بازنشسته نداریم. همه جوانان صاحب ایده که می خواهند کسب وکاری را شروع کنند، باید بدانند که قرار نیست در جهت آسانی قرار بگیرند. کارآفرینی بازنشستگی ندارد. مگر اینکه کسی کارش را ترک کند. از یک جایی به بعد، کارآفرینان باید تجارب خود را انتقال بدهند. این یک مسئولیت اجتماعی است که هر فردی که جهتی را طی کرده، باید ابعاد و زوایا جهتش را با دیگران و به ویژه با جوانان به اشتراک بگذارد.

• خیلی روی بحث انگیزه و انگیزه داشتن تاکید دارید، مهم ترین انگیزه خود شما برای کارآفرینی و توسعه کسب وکارتان چه بوده است؟

انگیزه من این بود که می خواستم کاری را انجام بدهم که دیگران انجام نداده اند. دوست داشتم در صنعتی که حضور دارم، بود یا نبودم فرق داشته باشد. می خواستم در این صنعت برندی بسازم که مورد احترام قرار بگیرد و جوابگوی نیازهای مشتریان باشد.

• از چه افرادی تاثیر پذیرفتید و از آنها حمایت و همراهی دیده اید؟

یک مسئله ای که در جهت کارآفرینی اهمیت زیادی دارد، همراهی خانواده است. اعتماد و انگیزه دهی خانواده بسیار مهم است. هم پدر و مادرم و بعدا هم همسرم، همیشه به من انگیزه داده اند. نگران بودن خانواده طبیعی است اما اگر نگرانی همراه با دلسردکردن باشد، ضربه می زند اما اگر نگرانی همراه با انگیزه دهی باشد، موجب رشد کارآفرین می شود.

• به چه کسانی نگاه کرده اید؟

من مطالعات زیادی کرده ام و افراد زیادی را به عنوان الگو قرار داده ام. سرگذشت مالکان شرکت های بزرگ دنیا را خوانده ام. مثلا مالک هیوندا. با خواندن سرگذشت این افراد هم درس های زیادی گرفته ام و هم اینکه همیشه انگیزه ام را حفظ کرده ام. فرایند کاری افرادی مانند بیل گیتس و استیو جابز هم همیشه به من انگیزه داده است.

همچنین سرگذشت برندهای پیروزی مانند والمارت و گوگل و… هم انگیزه من را چند برابر می کرد، چون می دیدم که هیچ برندی از یک جهت آسان برند نشده است. حتی در کشورهایی که اقتصادهای توانمندی دارند یا مشوق های زیادی دریافت می کنند.

مهم ترین درسی که از پیگیری سرگذشت و داستان این افراد و برندها نصیب من شد، این بود که مطمئن شدم یک جوان هم می تواند با کمترین امکانات و کمترین سرمایه، یک شرکت پیروز و بین المللی بسازد. یعنی امر خواستن، حرکت کردن و رسیدن به هدف را در جهت کاری این افراد می دیدم.

یک نکته دیگر هم در مورد جهت کارآفرینی این افراد وجود دارد و آن واقعیت گرایی است. ما نباید رویاپردازی بکنیم، بلکه باید به سمت یک هدف ملموس حرکت کنیم. البته تصور نتیجه نهایی اگر همراه با واقعیت گرایی و تلاش واقعی باشد، انگیزه بخش است اما رویاپردازی به تنهایی، فقط وقت تان را تلف می کند. پس همیشه باید برای یک هدف ملموس تلاش کنید.

• شما از شروع به کارتان تا به امروز یک ویژگی را در راستای مدیریت کسب وکارتان رعایت کرده اید و آن سپردن پست های مدیریتی به دیگران بوده است. از این کار چه هدفی را دنبال می کردید و دایره اختیارات این مدیران چقدر وسیع بوده؟

من از روز نخست چون هیچ چیزی از صنعت مرغداری نمی دانستم، افراد کاربلد و کارشناسان زیادی را به کار دعوت کردم که راهنمای من در این جهت باشند. در ادامه هم چون بیش از 10 کارخانه در این صنعت راه اندازی کردم، مسئولیت مدیریت کارخانه ها را به آنها سپردم. من از 30سالگی به توسعه شرکت هایم پرداختم و طبیعتا افراد زیادی را به عنوان مدیران و کارشناسان استخدام کردم. روش من هم به این صورت بوده که همیشه به مدیران اختیار زیادی داده ام. الان هم در کنار سایر مدیران، پسرانم بخشی از مدیریت کار را بر عهده دارند.

• چقدر اختیار عمل به مدیران تان داده اید و اینکه اصولا چقدر اشتباه کردن مدیران را تحمل می کنید؟

من همیشه بیشتر سعی کرده ام رهبری بکنم تا اینکه در اجرا و جزئیات دخالتی داشته باشم. ما باید بدانیم که وقتی کسی را به عنوان مدیر استخدام می کنیم، قطعا اشتباهاتی هم دارد. هر اشتباهی که یک نفر مرتکب می شود، موجب می شود که در زمان دیگری چنین اشتباهی نداشته باشد. پس قیمت آدم ها به تعداد اشتباهاتی است که می کنند. هر چقدر اشتباهات افراد بیشتر باشد، قیمت بالاتری دارند. اگر یک نفر را به خاطر اشتباهی که می کند، کنار بگذارید، یک تجربه بزرگ را از دست داده اید. نفر بعدی را هم که استخدام کنید، باز اشتباهات را تکرار می کند. پس باید به مدیران اختیار عمل داد تا بتوانند اشتباه کرده و رشد کنند. شاید برای تان جالب باشد که بسیاری از افرادی که به عنوان مدیر در گروه ما استخدام شدند، چند سال بعد، خودشان صاحبان کارخانه و تشکیلات مالی شدند، چون تجربیاتی به دست آوردند که خودشان را به کارآفرین تبدیل کرد.

• مجموعه شما برای چه تعداد اشتغال زایی کرده است؟

مجموعه تلاونگ در زمینه های مختلف صنعت مرغداری، 10 شرکت دارد و در مجموعه ما حدود هزار نفر به صورت مستقیم کار می کنند و برای بین 4 تا 5برابر این رقم، به صورت غیرمستقیم اشتغال زایی ایجاد کرده ایم.

• صنعتی که شما در آن حضور دارید، چه اندازه ای دارد؟

گردش مالی سالانه این بازار، تا 10میلیارد دلار است. البته این گردش مالی محصول نهایی یعنی مرغ و تخم مرغ است وگرنه در حوزه دان، در حوزه تولید جوجه و… هم همین عدد 10میلیارد دلار گردش مالی وجود دارد.

• چه تعداد تولیدکننده در این صنعت حضور دارند؟

حدود 25هزار تولیدکننده از کوچک تا بزرگ در این صنعت حضور دارند. اغلب مجموعه های کوچکی هستند که در چارچوب 20 رشته از این صنعت فعالیت می کنند و همگی تحت عنوان صنعت طیور نامگذاری می شوند.

• سهم گروه تلاونگ از این بازار چقدر است؟

ما در همه بخش های این صنعت حضور داریم؛ از حمل و نقل و صنایع تبدیلی گرفته تا تولید و… بنابراین سهم ما از کلیت این صنعت تا 5 درصد است. البته این 5 درصد عدد خیلی بزرگی است، چون تعداد تولیدکنندگان و بازیگران این بازار بسیار زیاد است، سهم هر تولیدی نیز از این بازار، خیلی کوچک است. در ایران سیاست این نبوده که در صنعت مرغداری، برند بزرگی ایجاد شود، چون محصول این صنعت، جزو کالاهای اساسی است و دولت همیشه نگران ایجاد انحصار از طرف یک برند بزرگ بوده و به همین دلیل زمینه برای ایجاد گروه های تولیدی کوچک با سهم اندک از بازار فراهم شده است. گروه تلاونگ، نخستین مجموعه ای است که در جهت برندسازی در این صنعت حرکت کرده و توانسته در همه شهرهای ایران تخم مرغ عرضه کند.

در واقع دولت نمی خواهد و نمی گذارد که برند بزرگی در این بازار شکل بگیرد، چون اختیار این حجم از تولید، قیمت گذاری و واردات و… 100درصد در اختیار خود دولت است. دولت قیمت گذاری می کند، میزان واردات را مشخص کرده و خودش هم مقدار تولید را مشخص می کند. همچنین تشکیلات عریض و طویلی برای این صنعت در دولت ایجاد شده است. البته اجراکننده های این صنعت، همگی از بخش خصوصی هستند، اما تصمیم سازی ها توسط دولت صورت می گیرد. این مسئله در حالی است که در بیشتر کشورها، این تشکل های خصوصی هستند که قیمت و میزان تولید را مشخص می کنند.

• این نوعی قرارگرفتن در چارچوبی از پیش ساخته شده است. برای یک کارآفرین جذابیت دارد که در چنین ساختاری کار کند؟ چون حوزه اختیاراتش خیلی محدود است.

این مورد برای برند ما هم مسئله ساز بوده است. ما تلاش های زیادی برای کیفی سازی تولید و ایجاد برند کرده ایم اما نمی توانیم با قیمت بالاتری بفروشیم، چون دولت قیمت ها را از پیش مشخص کرده و این صنعت فعلا در انحصار دولت است. دولت نگران است که اگر تعداد بازیگران در این صنعت کم باشد، بازار به سمت انحصار برود. در حالی که مثلا در کشوری چون برزیل با آن حجم از جمعیت، تنها 5 تولیدی در این صنعت فعالیت می کنند.

• برگردیم به مبحث کارآفرینی؛ چه تفاوتی می بینید بین زمانی که شما کارتان را شروع کردید و دوره و زمانه ای مثل الان که نسل دیگری می خواهد کسب وکارش را راه اندازی کند؟

دوره ما، دوره بسیار سختی بود. کمبود نقدینگی در کشور و بحران جنگ و… شرایط خیلی سختی را ایجاد کرده بود. ضمن اینکه در آن زمان به لحاظ تکنولوژی، به لحاظ تجربه و سابقه انجام کار، خیلی عقب بودیم. اما الان تجربه نسل اول کارآفرینان در اختیار جوانان است، بنابراین می توانند دلایل پیروزیت یا عدم پیروزیت نسل های قبل را ببینند. همچنین نسل امروز به دلیل دسترسی هایی که به منابع مطالعاتی دارند، توان استفاده از نرم افزارها و سخت افزارهای متعددی را دارند که در آن زمان یعنی مثلا سال 61 چنین امکاناتی در اختیار ما نبود. دسترسی آسان به منابع علمی اصلی مزیت دیگر زمانه الان نسبت به دوران ماست. الان واگذاری سمت های مدیریتی به جوانان این حسن را دارد که آنها چون معمولا به دیگر زبان ها تسلط دارند، می توانند با بزرگان صنایع در دیگر کشورها آشنا شوند. از منابع علمی شان استفاده کنند و خودشان را به دانش روز دنیا تجهیز کنند. در زمان ما چنین امکانی وجود نداشت و ما بیشتر با آزمون و خطا جلو می آمدیم. تجربه استفاده از مدیران تحصیل کرده و زبان دان که سن و سال زیادی هم ندارند، در گروه تلاونگ به خوبی جواب داده و ما طی دو سه سال اخیر، نوآوری خیلی زیادی در این زمینه داشته ایم. مثلا پلتفرم هایی را برای کلیت این صنعت طراحی کرده اند. الان ابزارهای زیادی برای نسل جدید فراهم شده و آنها تنها باید به نوآوری و تمایز رقابتی فکر کنند.

• بزرگ ترین شکست یا اشتباهی که داشتید، چه بوده است؟

شکست ها دو نوع است؛ یکی شکست های فکری است و دیگری شکست هایی که در جهت کسب وکار اتفاق می افتد. من بارها طعم شکست را چشیده ام. اما شکست در تفکر مهم تر از شکست در جهت کسب وکار است. در مقطعی من ناامید شدم و به نوعی از ادامه کار عقب نشینی کردم و احساسم این بود که سیاست دولت در سال های 84 تا 85، سیاست حمایت از تولید نیست. من ناامید شده بودم و انگیزه ام را از دست داده بودم. یعنی در تفکرم شکست ایجاد شده بود.

• از این ناامیدی چگونه عبور کردید؟

تلاش کردم با اصلاح تفکراتم از این ناامیدی عبور کنم. ناامیدی، نقطه اصلی شکست است. نقطه های امیدواری برای خودم ایجاد کردم. داستان شکست دیگران را خواندم و متوجه شدم که چنین دوران هایی برای همه پیش می آید. می خواستم عقب بکشم و این انگیزه من را به کار برگرداند.