چرخش سرمایه گذاران ایرانی از دوبی به استانبول - دانشنامه آریایی

از سفر با تور استانبول لذت ببرید.

جدیدترین آماری که از صادرات ایران در هشت ماهه ابتدایی امسال منتشر شده، نشان می دهد که صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی، بالغ بر 88.361 هزار تن و به ارزش 27 میلیارد و 41 میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایشی 16.44 درصدی در وزن و کاهشی 10.86 درصدی در ارزش داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت در قیاس با مدت مشابه سال گذشته، با افزایشی 1.58 درصدی در وزن و کاهشی 4.87 درصدی در ارزش روبرو بوده و به ارقام 22.129 هزار تن و 28 میلیارد و 383 میلیون دلار رسیده است.

آنچه در آمارهای جدید نیز خود را نشان می دهد حفظ صندلی چین به عنوان اصلی ترین شریک تجاری ایران است. تا انتها آبان امسال، چین به تنهایی مقصد بیش از 25 درصد از صادرات غیرنفتی ایران بوده و پس از آن عراق و امارات متحده عربی قرار دارند. در حوزه واردات نیز چین بیش از 25 درصد از کل صادرات کالا به ایران را در اختیار داشته و رتبه دوم در اختیار امارات متحده عربی است.

حذف اروپا، ورود ترکیه

هر چند در دوره اجرای برجام، دولت کوشش کرد با فراهم کردن مقدمات لازم شانس حضور شرکت های خارجی در اقتصاد ایران را فراهم کند و در این مدت، از کشورهای شرق آسیا تا بسیاری از غول های اروپایی برای مذاکره به ایران آمدند و حتی قراردادهای گسترده ای هم در این زمینه بسته شد اما درنهایت با اعلام تصمیم ترامپ در خروج کشورش از برجام و بازگشت تحریم ها علیه اقتصاد ایران، بسیاری از این شرکت ها ترجیح دادند تهدید به تحریم امریکا را جدی بگیرند و ریسک باقی ماندن در اقتصاد ایران را نپذیرند.

با وجود آنکه اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند چین و روسیه اعلام کردند که از برجام حمایت می نمایند و حتی به شرکت های باقی مانده امتیازاتی نیز خواهند داد اما در عمل آنچه رخ داد، متفاوت بود زیرا شرکت های خصوصی اروپایی و حتی غول های مالی شرق آسیا به دلیل تبادلاتی که با امریکا داشتند، در اقتصاد ایران دوام نیاوردند.

نخستین نتیجه این تغییر تصمیم پس از کاهش یا متوقف شدن روند همکاری های مالی و طرح های مشارکتی صنعتی، کاهش حضور این کشورها در تجارت ایران بود. آمارهایی که از واردات و صادرات ایران در ماه های گذشته منتشر شده نشان می دهد جز آلمان که با سهمی کمتر از 5 درصد، پنجمین صادرنماینده عمده کالا به ایران به حساب می آید، هیچ یک از کشورهای اروپایی جایی در میان 10 شریک اصلی تجاری ایران ندارند.

در میان آسیایی ها نیز کره جنوبی که تا سال های قبل یکی از اصلی ترین شرکای تجاری ایران به شمار می رفت، دیگر نه در میان واردنمایندگان و نه در میان صادرنمایندگان اصلی کالا قرار ندارد. در چنین فضایی تجارت ایران یک مهمان ناخوانده داشت و آن ترکیه بود. ترکیه در ماه های گذشته، توانست حضور خود در میان شرکای اصلی تجاری ایران را تثبیت کند و آمارهایی که از تجارت 8 ماهه منتشر شده نیز این مهم را نشان می دهد. تا انتها آبان ماه، تجار ایرانی 2 میلیارد و 800 میلیون دلار کالا به ترکیه صادر نموده اند که این آمار بیش از 10 درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می دهد. همچنین در این مدت، ترکیه با 3 میلیارد و 367 میلیون دلار و سهم 11.86 درصد، سومین صادرنماینده کالا به ایران بوده است. هر چند تراز تجاری ایران در معامله با ترکیه منفی شده و ترک ها حدوداً 500 میلیون دلار بیش از ایرانی ها در روابط دوجانبه صادرات داشته اند اما حضور ترکیه در میان اصلی ترین صادرنمایندگان کالا به ایران و واردنمایندگان کالا از ایران نشان می دهد که همسایه غربی ایران صندلی خود را در این حوزه حفظ نموده و احتمالاً این روند در ماه های پیش رو نیز ادامه خواهد یافت.

ثبات سیاسی و مخالفت با تحریم

اگر نمونه خاص چین را کنار بگذاریم که باتوجه به حضور پرقدرت خود در بازارهای جهانی، با بسیاری از کشورهای جهان تجارت بسیار گسترده ای دارد و در این بین، بازار ایران را نیز حفظ نموده و همچنان اصلی ترین شریک صادراتی و وارداتی ایران به شمار می رود، دیگر شرکای تجاری ایران در سال های گذشته با دو مشکل عمده روبرو هستند.

عراق به عنوان یکی از اصلی ترین مقاصد کالاهای صادراتی ایران، در سال های گذشته با جنگ های داخلی و ناامنی مالی روبرو بوده و همین مساله پیگیری راهبردهایی مانند سرمایه گذاری های مشترک و برنامه ریزی های طولانی مدت را سخت نموده است. از سوی دیگر با بهبود نسبی شرایط در عراق، این کشور اعلام نموده که میخواهد در راستا واردات بعضی کالاها به کشورش محدودیت هایی را لحاظ کند که این تصمیم با هدف ارتقای فراوری داخلی در عراق اتخاذ شده است. همین مساله باعث شده در ماه های گذشته خبرهای مختلفی از ممنوع شدن واردات بعضی کالاها به عراق منتشر گردد که در میان آنها، تعدادی از اقلام صادراتی ایران به عراق نیز به چشم می خورد. در کنار عراق، امارات متحده عربی نیز در تمام سال های گذشته به عنوان یکی از اصلی ترین کشورهای صادرنماینده کالا به ایران مطرح بوده است.

هر چند خبرها در ماه های گذشته از آن حکایت می نماید که در دوبی دیدگاه ها نسبت به تجارت با ایران تغییر نموده و مثبت تر از قبل شده است -موضوعی که خود را در تبدیل شدن امارات متحده عربی به دومین صادرنماینده کالا به ایران نیز نشان می دهد- اما همچنان اختلاف نظرهای سیاسی دو کشور از سویی و همراهی امارات با تحریم امریکا از سوی دیگر، اتکا به این همسایه جنوبی برای بلندمدت را با اما و اگر روبرو می نماید. در چنین شرایطی موقعیت ترکیه خاص و در میان همسایگان ایران منحصر به فرد است.

از سویی ترکیه برخلاف بعضی ناآرامی های سیاسی در سال های گذشته، امروز شرایطی آرام را تجربه می نماید و باتوجه به روند مالی نسبتاً بلندمدتی که از سال های گذشته آغاز شده، تحولات جدی و بنیادین کمتری دارد و از سوی دیگر همان طور که رجب طیب اردوغان رییس جمهوری این کشور بارها اعلام نموده با تحریم های مالی علیه ایران موافق نیست و با محدود کردن اقتصاد ایران همراهی نمی نماید؛ موضوعی که خود را در تثبیت صندلی ترکیه در شراکت تجاری با ایران در ماه های تحریم نشان می دهد و بعید است در آینده نزدیک اتفاقات سیاسی یا مالی تفاوتی جدی در این راستا ایجاد کند.

سرمایه گذاران ایرانی در ترکیه

ثبات سیاسی و عدم همراهی با تحریم های ترامپ نه تنها به رونق تجارت مشترک میان دو کشور یاری نموده که ترکیه را به عنوان یکی از اصلی ترین مقاصد سرمایه گذاری برای ایرانی ها بدل نموده است. سرمایه گذاران ایرانی که در سال های گذشته ترجیح می دادند به کشورهایی مانند امارات متحده عربی فکر نمایند، در سال های گذشته و به خصوص در سال 2019 حضور خود در اقتصاد ترکیه را به شکلی قابل توجه گسترش داده اند. براساس آماری که مجمع عمومی اتاق های بازرگانی و بورس های ترکیه در 10 ماهه اول سال میلادی جاری، از ژانویه تا اکتبر، 10 هزار و 682 شرکت سرمایه گذاری خارجی در ترکیه تأسیس شده اند. در این میان شهروندان ایران با ثبت 49 شرکت سهامی عام و 772 شرکت با مسوولیت محدود در صدر سرمایه گذاران قرار گرفته اند.

در تأسیس شرکت سهامی عام ایرانیان با تأسیس 49 شرکت در رأس موسسان شرکت خارجی بوده اند. آلمان با 45 شرکت، آذربایجان با 31 شرکت، امریکا با 22 شرکت، هلند با 19 شرکت و امارات متحده عربی با 17 شرکت به ترتیب در رده بندی بعدی قرار گرفته اند. شهروندان ایران از لحاظ تأسیس شرکت با مسوولیت محدود هم رتبه نخست را به دست آورده اند و در 10 ماهه نخست سال با 772 شرکت بیشترین شرکت ها را در ترکیه تأسیس نموده اند.

تحریم های مالی داخلی، مشکلاتی که برای ایرانیان در کشورهایی مانند امارات به وجود آمده و عدم همراهی اردوغان با سیاست های تحریمی امریکا اصلی ترین عواملی است که از آنها به عنوان دلایل گسترش حضور ایرانی ها در اقتصاد ترکیه یاد می گردد. هرچند با تغییر در شرایط تحریم، احتمالاً گزینه های سرمایه گذاران و تجار ایرانی متنوع تر از شرایط فعلی خواهد شد اما در شرایط فعلی گزینه هایی که می توان روی همکاری با آنها حساب باز کرد، چندان گسترده نیستند و در این بین احتمالاً یکی از گزینه هایی که شانس رقابت بالایی با دیگر همسایگان ایران دارد، ترکیه خواهد بود.