ژورنالیسم علمی ضعف رسانه های داخلی را در انتشار موفقیت های کشور به زبان بین المللی رفع می نماید - دانشنامه آریایی

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، استفاده از ظرفیت های ژورنالیسم علمی در پرداختن به اتفاقات و رویدادهای خبری پتانسیلی است که کمتر در رسانه ای داخلی به آن پرداخته شده است و این همان نکته ای بود که در نشست با اکبر نصراللهی به عنوان استاد ارتباطات و رسانه مورد تحلیل و موشکافی نهاده شد .

متن این مصاحبه با رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در ادامه خواهد آمد :

چرا زمانی که ژورنالیسم علم به این درجه از اهمیت می رسد، دروس ویژه مرتبط با آن در دانشگاه ارتباطات فعال نیست و چرا رشته ارتباطات و رسانه نمی تواند ضعف های این حوزه را پوشش دهد؟

نصراللهی:در خصوص سؤال اول باید عرض کنم که در بحث آموزش های روزنامه نگاری در کشور مسائل بسیار زیادی داریم که ضرورت دارد اولاً همه دست اندرکاران این مسائل را حس نمایند و متوجه ماجرا شوند که مشکل وجود دارد و ثانیاً سایر افراد شاغل در این حوزه را با خود همراه نمایند تا کشور را از این وضعیتی که در حوزه روزنامه نگاری و حوزه ارتباطات و مدیریت رسانه ای با آن روبرو است، نجات پیدا کند .

در کشور رسانه های متعددی وجود دارد که به لحاظ کمّی کم هم نیستند؛ یعنی به لحاظ ظرفیت رسانه ای مسئله ای نیست و کشور از ظرفیت های رسانه ای بسیار زیادی در حوزه های مختلف فضای مجازی، رادیو و تلویزیونی، خبرگزاری و پایگاه های خبری برخوردار است .

از طرف دیگر به لحاظ ظرفیت های دانشگاهی و آموزشی هم بخش های ارتباطات، رسانه، روزنامه نگاری و روابط عمومی هم کم نیستند؛ الآن در هر کدام از دانشگاه های دولتی و غیردولتی می بینیم که رشته های ارتباطات و روابط عمومی هست. مثلاً در دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم ارتباطات داریم. در دانشگاه تهران رشته های ارتباطات را داریم و مدیریت رسانه هم در سطح ارشد و دکتری تدریس می گردد. در دانشگاه آزاد اسلامی ظرفیت خوب رشته ارتباطات و مدیریت رسانه و روزنامه نگاری و روابط عمومی وجود دارد. علاوه بر این ها می بینیم که دانشگاه آزاد اسلامی دانشکده ای دارد به نام دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه که در آنجا در سه سطح دکتری، دو رشته ارشد و حدود 6 رشته لیسانس در زمینه های رشته های مرتبط با ارتباطات دارد. درمجموع حدود یک هزار دانشجو فقط در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه مشغول تحصیل هستند. پس ظرفیت دانشگاهی و آموزشی و رسانه ای به اندازه کافی وجود دارد؛ اما نظام جمهوری اسلامی و مردم ایران چقدر از این ظرفیت های رسانه ای استفاده می نمایند و اصلاً اگر این ها نباشند، چه اتفاقی می افتد؟

مشکل کجاست؟ آیا باید کتب درسی تغییر کند یا تنها با نگاه ویژه ای به این حوزه مشکل حل می گردد؟

نصراللهی: واقعیت این است همان گونه که گفتم ظرفیت دانشگاهی و آموزشی و رسانه ای به اندازه کافی در کشور وجود دارد اما از این ظرفیت ها یا استفاده غیرحرفه ای و یا حداقلی می گردد به همین دلیل مردم و کشور در محاصره تبلیغاتی رسانه های غیرمسئول، معاند یا رقیب نهاده شده اند و هزینه ای که در کشور برای رسانه ها انجام می گردد بیشتر از سود آن است. یکی از علت هایش این است که ساختار آموزش عالی و نظام آموزشی ما معیوب، تقلیدی و غیربومی است و متناسب با نیازهای کشور و نیازهای رسانه ها و مدل اقدام که الآن در کشور هست، فعال نیست. بسیاری از درس ها و عناوین درسی که در مقاطع لیسانس، ارشد و دکتری در رشته های مرتبط با ارتباطات و رسانه وجود دارد قدیمی و متعلق به 40 سال قبل است، درصورتی که همه پدیده ها و مدل فراوری و انتشار اخبار و اطلاعات و رابطه بین فراوری و مصرف نمایندگان اطلاعات و اخبار و نوع ابزار و غیره تغییر پیدا نموده است .

در حوزه های مربوط به ارتباطات و تکنولوژی های ارتباطی، سرعت تحولات به گونه ای زیاد است که ما حتی نمی توانیم نسخه مربوط به رسانه و ارتباطات دو سال قبل را الآن اجرا کنیم؛ بنابراین با این سرعت تغییر در عرصه های ارتباطی و رسانه ای، حتماً باید آموزش عالی کشور، دانشگاه های ما، مراکز آموزشی ما به گونه ای اقدام نمایند که چابک و به روز باشند و پیش بینی نمایند قبل از اینکه ما در آن وضعیت قرار بگیریم، افراد رسانه ای آموزش های لازم را ببینند و بتوانند مردم را آموزش داده و آماده نمایند؛ یعنی مثلاً قبل از اینکه فضای مجازی وارد گردد، حتماً باید دانشگاه های ما پیش بینی می کردند که در آینده جریان فراوری و انتشار اخبار فقط در انحصار رادیو و تلویزیون و مطبوعات و خبرگزاری نیستند .

این ضعفی که شما اشاره کردید آیا تأثیری بر مخاطب می گذارد؟

نصراللهی:بله شک نکنید؛ با جرئت عرض می کنم، با اطلاعات و بر اساس تحقیقاتی که من انجام داده ام، مردم ایران خبرهای رسمی را از منابع غیررسمی دریافت می نمایند. به ویژه در بحران ها خبرهای رسمی مهم را از منابع غیررسمی می گیرند. در هیچ جای دنیا این طور نیست. این از عجایب روزگار است که مردم خبرهای رسمی را که باید از منابع رسمی بگیرند، از منابع غیررسمی می گیرند؛ چون رسانه های رسمی آموزش های لازم را ندیده اند، کارشان را خوب بلد نیستند یا خوب انجام نمی دهند یا مسئولان دولتی اجازه نمی دهند، مردم به این ها اعتماد ندارند و زمینه کار برای شان فراهم نیست، خبرهای رسمی به ویژه در بحران های مهم، از منابع رسمی گرفته نمی گردد و این درواقع یک چالش امنیتی برای جمهوری اسلامی ایجاد نموده است؛ بنابراین دانشگاه ها کارشان را خوب انجام نداده اند، رسانه ها را آماده ننموده و آموزش نداده اند و از طرف دیگر، رسانه ها نباید دانشگاه ها را مقصر بدانند، به دلیل اینکه خود رسانه باید تحول آفرین و پیشرو و مطالبه گر باشد .

پس تعامل رسانه ها با مراکز دانشگاهی امری واجب بوده که برای رها شدن از فضای بسته و نامأنوس کنونی باید این دو رکن همراه هم باشند!

نصراللهی:بله. حتماً؛ چون رسانه ها و خبرنگاران مثل یک سالن تئاتر می مانند، در صف اول نشسته اند، زودتر و بهتر از دیگران وقایع را باید ببینند. تحولات آینده را و تحولاتی را که در عرصه تکنولوژی های ارتباطی ایجاد شده و ایجاد می گردد باید زودتر از دیگران بدانند و سعی نمایند اول خودشان تحول آفرین باشند. اگر دانشگاه مسئولانه تر به تحولات دور و اطراف خودش، به دسترسی های مردم و به تحولاتی که در تکنولوژی های ارتباطی اتفاق می افتد نگاه می کرد، سرفصل هایش به روز می شد و رشته های جدید به وجود می آورد تا نیازهای رسانه ها را مرتفع کند. الآن به جرئت عرض می کنم که خروجی های دانشگاه های ما در خصوص رشته های مرتبط با ارتباطات، ایجاد مهارت و مهارت افزایی نیست؛ بلکه آموزش یک سری مباحث تئوریک قدیمی بی اثر یا غیرمؤثر یا دارای اولویت های پایین است. نمی خواهم بگویم آن تئوری ها و موضوعات قدیمی نباید گفته گردد اما ما باید از خودمان بپرسیم که ما از دانشگاه ها و رسانه ها چه انتظاری داریم؟

ما باید از دانشگاه ها انتظار داشته باشیم که مسائل مردم، مسائل کشور و مسائل نظام را خوب و زود متوجه گردد و در خاتمه نامه ها و رساله هایش بیاورد و آموزش هایی هم که می دهد متناسب با نیازهای قدیم و جدید رسانه ها و مردم باشد. در حال حاضر چنین چیزی نیست؛ یعنی بچه هایی که الآن می روند فارغ التحصیل می شوند، واقعاً به جرئت می توان گفت اگر به آن ها بگوییم بروید یک خبر قابل انتشار بنویسید، این اتفاق نمی افتد !

یعنی مشکل جدی این حوزه از نظر شما ناآشنایی بسیاری از اساتید رسانه و ارتباطات با اصل موضوع خبر است؟

نصراللهی:تا حدودی؛ بخش قابل توجهی از همکاران ما در رسانه کار ننموده اند. آشنایی بعضی از اساتید رشته های ارتباطات و مدیریت رسانه با رسانه ها در حد آشنایی با کیوسک های مطبوعاتی و رادیو و تلویزیون منزل شان است و تعداد قابل توجهی از اساتید حتی کار کردن در فضای مجازی را بلد نیستند. ضمن احترام و تشکر از همه اساتید و کوشش هایی که دارد انجام می گردد، هستند افرادی که بسیار باسواد هستند، بسیار مسلط و بسیار مسئولانه دارند کار می نمایند، اما ساختار معیوب و نادرست آموزشی باعث شده آن افراد هم نتوانند کارشان را درست انجام دهند. در دانشگاه دولتی یا دانشگاه آزاد اسلامی در کنار دانشکده ها یا بخش های ارتباطات، روزنامه، خبرگزاری، سایت، نیوزروم و ایستگاه های رادیو، تلویزیونی و یا حتی کارگاه روزنامه نگاری که دانشجویان و استادان بتوانند کار و تجربه نمایند نیست؟ در دانشگاه صداوسیما این امکان وجود دارد اما ارتباط بین دانشگاه و شبکه های مختلف به ویژه خبر قطع است. در گروه های ارتباطات حتی اگر سایت دانشجویی برای مهارت افزایی و تمرین ایجاد گردد و مثلاً دو تا خبر اشتباه منتشر گردد، آیا سیستم و جامعه می پذیرد که این خبر آموزشی است؟

آیا دانشگاه آزاد اسلامی که از ظرفیت رسانه ای مناسبی چه در حوزه مکتوب و چه در حوزه خبرگزاری بهره مند است برنامه ای دارد که از این ظرفیت خود در پرورش نیروهای انسانی قوی مبتنی بر اصول علمی استفاده کند؟

نصراللهی: قطعاً همین طور است و دغدغه دکتر طهرانچی هم این است که از این ظرفیت در جهت مطلوبی استفاده کنیم؛ بنده می خواهم خبری را اعلام کنم که اخیراً در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ای دانشگاه آزاد اسلامی دو طرح مهم را به رئیس محترم دانشگاه آزاد اسلامی واحد استان تهران ارائه دادم که خوشبختانه آقای دکتر آقامیری با آن ها موافقت و دستور دادند اجرا گردد؛ یکی از این طرح ها طرح مدار (مهارت افزایی دانشگاه و دانش افزایی رسانه ها) است که بر اساس آن در صورت اجرا شدن، بخش های ارتباطات و گروه های ارتباطات و همچنین رسانه های دانشگاه از ظرفیت های یکدیگر استفاده می نمایند؛ دانشجویان مباحث نظری کلاس های آموزشی مثل پوشش خبری، اصول روزنامه نگاری، انجام مصاحبه و حتی فراوری خبر را با حضور در تحریریه ایسکانیوز، آنا و فرهیختگان را در محیط واقعی فرامی گیرند و از تجربیات همکاران رسانه ای استفاده خواهند کرد و در مقابل خبرنگاران رسانه ها از توان و اندوخته های تجربی استادان بهره خواهند گرفت واقعیت این است . دانشگاه آزاد اسلامی حدود دو دهه است که هم در رشته های مختلف علوم ارتباطات در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجویان زیادی جذب نموده است و به موازات در رسانه های مختلف وابسته به خود (روزنامه فرهیختگان، خبرگزاری های آنا و ایسکانیوز و صدها سایت و روابط عمومی در واحدهای مختلف سراسر کشور) هزینه های قابل توجهی را صرف می نماید. باوجوداینکه بعد از تحولات اخیر در دانشگاه آزاد اسلامی، در رسانه های دانشگاه آزاد اسلامی و دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه هم تحولات مثبتی آغاز شده است اما واقعیت این است این تحولات همچنان درشان و طراز دانشگاه و نظام مقدس جمهوری اسلامی نیست. هم اکنون دانشجویان و استادان رشته های مرتبط با علوم ارتباطات از تجربه لازم در عرصه های رسانه بی بهره و کم بهره اند و همکاران رسانه ای هم توجه کافی به تحولات و پیشرفت های نظری در حوزه های علمی مرتبط با رسانه ندارند. با اجرای طرح مدار (مهارت افزایی دانشجویان و استادان و دانش افزایی رسانه ها) مدل پیروز تعامل دانشگاه و رسانه را در مدیریت جدید تجربه و عرضه خواهد شد .

در این طرح علاوه بر آنکه به این دانشجویان ارائه خدمتی می گردد، رسانه های دانشگاه آزاد هم می توانند خلأهای خود در نیروی انسانی را با استفاده از این ظرفیت پر نمایند. طرح دیگر که به تصویب رسیده است در خصوص همکاری گروه های مختلف ارتباطات و مدیریت رسانه دانشگاه آزاد اسلامی برای هم افزایی و تحول در رشته ها و دروس مرتبط با رسانه و ارتباطات است که جزئیات آن ان شاءلله اعلام خواهد شد .

خبرنگار علم در حوزه سوژه یابی چطور عمل می نماید و آیا تفاوتی در این حوزه با انواع دیگر خبرنگاری دارد؟

نصراللهی: در بحث روزنامه نگاری علم، به لحاظ شباهت به روزنامه نگاری حوزه های دیگر، هیچ تفاوتی ندارد. ارزش های خبری، عناصر خبری و مراحل کار یعنی شناخت خبر، جمع آوری اطلاعات و انتشارش، دقیقاً یکی است؛ اما ممکن است در بحث مربوط به شناخت که از پایه های انتخاب سوژه است، شما سراغ بعضی از سوژه هایی بروید که درواقع کیفی تر، عمیق تر و پیجیده تر هستند. خبرنگار علم با توجه به ارزش های خبری، موضوعات و رویدادهای مختلف را شناسایی می نماید و در بحث دروازه بانی (گیت کیپینگ) به بعضی از این سوژه ها اجازه عبور می دهد و با توجه به آن شاخص های ارزش های خبری، سراغ بعضی از رویدادها می رود که پیچیده تر و عمیق تر هستند و تا حالا کسی سراغ شان نرفته است و یا نتوانسته آن موضوع را متوجه شوند .

زبان بیان و انتشار اخبار توسط ژورنالیسم علم چگونه است و آیا پیچیدگی های خاصی دارد؟

نصراللهی:به نکته خوبی اشاره کردید زیرا اگر می خواهیم علم را ترویج بدهیم و مسائل پیچیده را ساده کنیم، باید به چند نکته توجه کرد. اول زبان انتقال است که باید بدانیم به چه زبانی منتقل کنیم و دوم اینکه باید چه مهارتی داشته باشیم که بتوانیم این کار را انجام دهیم. باید این توان را داشته باشیم که علم را بومی سازی کنیم و به شکل بومی ترویج بکنیم. ساده سازی مسائل علمی پیچیده و ترجمه آن به زبان مردم و همه فهم کردن آن از مأموریت ها و وظایف روزنامه گاری علمی است .

کاربرد بومی سازی علم در حوزه رسانه چیست و آیا می تواند مزیتی برای رسانه های داخلی در مقابل ابررسانه های خارجی داشته باشد؟

نصراللهی:یکی از ایرادات این است که نتوانستیم مطالب داخلی را در رسانه های دنیا منعکس کنیم زیرا با نحوه برگرداندن زبان بومی به زبان بین الملل آشنایی کافی در رسانه های داخلی نیست آنالیز های من حاکیست در حال حاضر کارهای خیلی خوبی در کشور در حال اجرا است ولی رسانه ها پیروز نشده اند پیروزیت ها و دستاوردهای مردم و نظام را به زبان بین المللی منتشر نمایند . حالا شاید این سؤال پیش بیاید که چرا ضروری است اطلاعات و مطالب داخلی منتقل و منتشر گردد؟ پاسخ این است که باید با زبان بین الملل، توانمندی ها و پیروزیت های مردم ایران پوشش داده گردد زیرا در این صورت است که کشور می تواند در عرصه بین المللی اثرگذاری، سودآوری و درآمدزایی داشته باشد و تصویر ایران و نظام اسلامی را در دنیا واقعی معرفی کند . مسئله ای کنونی کشور ما این است که در حال حاضر کشور ما در موضوع انتشار مطالب علمی و دستاوردهای این چنینی مصرف نماینده مطالب فراوریی کشورهای غربی است؛ یعنی جریان علم و مطالب علمی از غرب به شرق و از دنیا غیردینی و مادی به دنیا اسلام می آید ولی از این طرف، ما دستاوردها و فراوری خودمان را به دلیل اینکه مسلط به زبان بین المللی و علمی نیستیم، کمتر می توانیم در رسانه ها و ژورنال های خارجی منتشر کنیم؛ اینجاست که ضرورت دارد علم را اول بومی سازی کنیم و سپس با برگردان آن به زبان بین الملل آن را در دنیا منتشر کنیم .

به عنوان سؤال آخر چالش های ژورنالیسم علم و چرایی گرایش کمتر رسانه ها به این حوزه چیست؟

نصراللهی:در یک نگاه کلی باید بدانیم روزنامه نگاری علم برای کشور یک ضرورت است که منافع ملی را در نظر می گیرد و با استفاده از این ظرفیت همه بخش های علمی، دانشگاهی و آموزشگاهی از آن منتفع می شوند. همچنین روزنامه نگاری علم، نگاه علمی و متفاوتی به اخبار دارد و حوزه اش محدود به مراکز علمی و دانشگاهی نیست بلکه در حوزه های سیاسی هم با نگاه متفاوت، عمیق و روندی به آن موضوعات می پردازد؛ بنابراین حتی بخش های سیاسی، مالی، اجتماعی و ... هم از آن منتفع خواهند شد. اما چالشی که روزنامه نگار علم با آن روبرو است این است که فراوری، جمع آوری اطلاعات و پرداخت اخبار در این حوزه، مسلماً زحمت و تخصص بیشتری می خواهد و انرژی و وقت بیشتری می گیرد، ممکن است یک خبرنگار عادی روزانه 10 خبر فراوری کند اما در کار خبر علمی با آن مختصاتش وقت بیشتری گرفته خواهد شد. به همین دلیل هم همکاران رسانه ای خیلی گرایش به این حوزه ندارند؛ یکی دیگر از چالش هایی که در حوزه روزنامه نگاری علم وجود دارد همان بحث مربوط به مسائل ساختاری است که در مراکز آموزشی و در دانشگاه های ما وجود دارد. این ساختار بسیار کهنه و قدیمی باعث می گردد که روزنامه نگار توانمندی در حوزه علم تربیت نگردد. چالش سوم اما در بین خودِ نخبگان و فراورینمایندگان است که وجه نخبه گرایی آنان اجازه نمی دهد در رسانه ها ورود نمایند زیرا باور دارند شأنشان تنزل پیدا می نماید و حضور در رسانه ها را مترادف می دانند با سطحی شدن و کاهش اعتبار؛ بنابر این ورود به این حوزه بسیار سخت است و باید زیرساخت های فراهم گردد تا کشور بتوان از ظرفیت ژورنالیسم علم در راستای اهداف نظام بهره ببرد .

منبع:آنا

،

بازگشت به صفحه رسانهها